Lần thứ 3 tôi đến Côn Đảo

Trong 113 năm tồn tại của nhà tù Côn Đảo (1862-1975), mệnh danh là “địa ngục trần gian”, tay sai của thực dân, đế quốc đã giam cầm hàng chục ngàn tù nhân. Trong số đó đã có hơn 20.000 người đã chết vì bị tra tấn với phương thức tàn bạo. Có thể nói, xác các tù nhân bị chôn vùi gần như ở khắp mọi nơi trong nghĩa trang Hàng Dương. Sau đó, do cuộc đấu tranh khốc liệt của các tù nhân, những người chết mới có một bia mộ mới bằng xi măng và một vài hòn đá trên nắm mộ.
Ngày 19/12/1992, nghĩa trang Hàng Dương đã được khởi công xây dựng, cải tạo khuôn viên khoảng 20 ha và có tu bổ hàng năm. Có 1.913 ngôi mộ tập chia thành 4 khu A, B, C, D. Trong đó khu vực A, B, C là các nghĩa trang cũ, và D là diện tích khu mộ mới được thiết lập. Trong số 1.913 ngôi mộ trong các ngôi mộ nghĩa trang chỉ 793 có tên địa chỉ cụ thể, số còn lại là những ngôi mộ vô danh. Đây cũng là nơi an nghỉ của nhiều nhà yêu nước Nguyễn An Ninh, ngôi mộ của ông Lê Hồng Phong, Nữ anh hùng Võ Thị Sáu …. Điều đặc biệt có lẽ chỉ có ở nghĩa trang Hàng Dương đó là càng về đêm muộn du khách sẽ đến nghĩa trang để thắp nhang càng đông. Đèn chiếu sáng ở khắp mọi nơi và trước mỗi ngôi mộ có một ngọn đèn nhỏ như nến để làm cho nghĩa trang Hàng Dương trở nên lấp lánh. Âm nhạc nhẹ nhàng phát ra từ chiếc loa nhỏ nằm rải rác đâu như một bản giao hưởng ru ngủ ngàn đời của anh hùng, liệt sĩ, những người yêu nước tại đây.
Đến thăm nghĩa trang Hàng Dương thiêng liêng về đêm được xem là hoạt động tồn tại lâu đời ở Côn Đảo do gắn liền với ngôi mộ của nữ anh hùng Võ Thị Sáu tại nghĩa trang Hàng Dương. Người ta tin rằng, tại thời điểm lúc 0h:00 là thời điểm mà cỏi âm và cỏi dương có thể liên kết với nhau thông qua tâm niệm. Vì vậy, mỗi đêm ở nghĩa trang Hàng Dương người dân địa phương và du khách đến đây không khác gì ngày hội.